بکار گیری تخصص عمودی در سنجش واردات بری صادرات بخش های مختلف اقتصاد ایران

تجارت فرامرزی یکی از نیروهای ادغام کننده اقتصاد جهان است و نقش قابل ملاحظه ای در توسعه اقتصادی دارد. در نیمه دوم قرن اخیر نه فقط تجارت در چارچوب جهانی شدن به طور چشم گیری افزایش یافته است بلکه در ماهیت تجارت نیز تغییرات چشم گیری ایجاد شده است.یکی از مهم ترین تغییرات در هم تنیدگی فرآیند تولید در زنجیره تجارت است که امروزه از آن به عنوان تجارت عمودی(1) نام برده می شود و علت آن را می توان تخصص هر کشور در مرحله ی خاصی از تولید کالا دانست. و این باعث شده فرآیند تولید یک کالا حداقل شامل دو کشور شود و باعث افزایش رفاه ناشی از تجارت می گردد. در واقع تخصص هر کشور در مرحله ی خاصی از تولیدکالا ها باعث می شود کشورها کالاهایی را وارد کنند و پس ازانجام عملیات بر روی آنها و ایجاد ارزش افزوده،آن را به کشور دیگر صادر می کنند .فرآیند فوق توجه طیف وسیعی از پژوهشگران را در حوزه تجارت بین الملل به خود جلب کرده است.که هر یک این فرآیند را با عنوان های گوناگونی معرفی کردند. اما امروزه عنوان "تخصص عمودی"برای توضیح این فرآیند به کار می رود. ادبیات موجود نشان دهنده این مطلب است که روش تخصص عمودی و یا به زبان توسعه اقتصادی "محتوای واردات بری صادرات درکشورهایی مورد استفاده قرارمی گیرد که مبادلات تجاری آنها سهم قابل ملاحظه ای در مبادلات تجاری جهان دارند. در خصوص ایران،آمارهای موجود نشان دهنده ی این موضوع است که حجم واردات ایران در سال های اخیر به طور چشم گیری افزایش یافته است،اما با این حال مشخص نیست که این میزان افزایش حجم واردات همانند تجربیات کشورهایی مانند چین و ترکیه، در خدمت افزایش صادرات بوده است ویا فقط در جهت تامین مصرف داخلی بوده است. و از آنجایی که به کارگیری الگوهای تعادل جزئی در سنجش این نوع موضوعات دارای نارسایی هایی می باشد، برای رفع این نارسایی ها از الگوی تعادل عمومی داده-ستانده در سنجش واردات بری صادرات در بخش های مختلف اقتصاد ایران استفاده می شود.برای این منظور ضمن تفکیک بردار واردات به واردات واسطه ای ، سرمایه ای و مصرفی در جدول داده-ستانده اصلاح شده سال 1380مرکز آمار ایران ، تخصص عمودی بخش های اقتصاد ایران مورد سنجش قرار می گیرد. بررسی این موضوعات ارکان اصلی رساله پیش رو را تشکیل می دهد. در رساله حاضر پس از تعریف مفهوم ، تخصص عمودی کشور ایران را با استفاده از جدول داده ستانده سال 1380 محاسبه نموده و نتایج آن را مورد تحلیل و بررسی قرار دادیم. به طور کلی مشاهدات نشان می دهد که با وجود تحولات چشم گیری که در ماهیت تجارت درجهان رخ داده است ، کشور ایران هنوز نتوانسته در شبکه تولید عمودی جهان مشارکت قابل قبولی داشته باشد تا از توسعه شبکه مذکور بهره مند گردد. می توان امید داشت که کاهش در موانع تجاری مشوق قوی برای افزایش مشارکت در تجارت عمودی جهان و در نتیجه افزایش تخصص عمودی و در نهایت افزایش رفاه باشد . موانع تجاری می تواند عوامل سیاسی ، بالابودن تعرفه ها ، مسئله ی مرز ها و هزینه بالای حمل و نقل باشد. بررسی تاثیر هریک از موارد فوق بر تخصص عمودی ایران می تواند موضوع برای مطالعات بعدی باشد.